is procesmanager Vrije Ruimte bij de gemeente Amsterdam.

is redacteur van Bewogen Stad.

VOORWOORD

Eelco van Wijk & Joekenel van der Pijl

Als we spreken en schrijven over het beschermen en creëren van rafelranden, vrijplaatsen en tegencultuur als taak van een gemeentelijke overheid, dan zien we vaak gefronste wenkbrauwen. Is dat geen onoverkomelijke tegenstelling? De filosofie en praktijk van vrijplaatsen en tegencultuur bestaan toch juist bij de gratie van hun onafhankelijkheid van overheden? Kan of moet een overheid zich wel  bemoeien met iets waarvan het de bedoeling is dat ze zich er juist niet mee bemoeit?  

Het zijn vragen die we steeds weer terug zien komen sinds we in 2020 vanuit ons Centre of Expertise meekijken en denken met de gemeentelijke Expeditie Vrije Ruimte, waarin een team van Amsterdamse gemeenteambtenaren zich hard maakt voor het beschermen van bestaande en creëren van nieuwe vrijplaatsen in de stad. En het was ook een van de thema’s tijdens de onlangs in Amsterdam gehouden conferentie Envisioning Free Space, waar de mogelijke verschillen en overeenkomsten tussen ‘bureaucratische’ en ‘ideologische’ Vrije Ruimte de revue passeerden.  

In deze editie van Bewogen Stad, die we in samenwerking met het Team Vrije Ruimte van de gemeente hebben samengesteld, brengen we in ieder geval deze beide perspectieven op Vrije Ruimte bij elkaar. Met bijdragen van de vrijplaatsen zelf, portretten van onder meer Ruigoord en gesprekken zoals met de Culturele Stelling van Amsterdam, proberen we een blik te werpen op de aard en ziel van bestaande vrijplaatsen en initiatieven in Amsterdam. Wat drijft hen, waar bouwen ze aan, en wat brengen ze onze stad? En tegelijkertijd kijken we ook naar de ‘bureaucratische’ kant van Vrije Ruimte, bijvoorbeeld in een interview met oud-wethouder Maarten van Poelgeest en een gesprek met de manager van de afdelingen Toezicht en vergunningen van Stadsdeel Noord over hoe er ook in gemeentelijke regels ‘vrije ruimte’  is te vinden. Waar zien zij mogelijkheden om vrijplaatsen te ondersteunen, tegen welke grenzen lopen ze aan en waar zien ze juist kansen? 

Zo is deze editie zelf uiteindelijk te lezen als een kleine expeditie door heden, verleden en toekomst van Vrije Ruimte in Amsterdam. Dat overziend rijst bij ons in ieder geval het beeld dat er geen sprake hoeft te zijn van een onoverkomelijke tegenstelling zoals soms wordt gedacht, maar veeleer van een schijnbare tegenstelling, een paradox. Het mag dan op allerlei manieren onmogelijk lijken om vrijplaatsen en rafelranden te verbinden met ’de overheid’, maar het gebeurt tegelijkertijd op allerlei plekken wel. Zeker ook omdat beide kanten dat steeds meer als noodzakelijk lijken op te vatten. De gemeente heeft vrijplaatsen nodig, en de vrijplaatsen lijken in de huidige maatschappelijk situatie van uitbreiding en verdichting van de stad ook de gemeente nodig te hebben.  

Uit dat besef van noodzakelijkheid en ontstaat vervolgens ook wederzijds inzicht in beide opvattingen van de Vrije Ruimte. We hopen met deze speciale editie daar ook een bijdrage aan te hebben geleverd, met interviews, portretten van vrijplaatsen, essays, reportages, en op de volgende pagina een prachtige illustratie van conceptueel illustrator David Passenier, waarin hij de kern van de spanning tussen vrijplaatsen en overheden treffend weet te vangen. Een illustratie die een expeditie op zichzelf is.