Voorwoord
Voorafgaand aan de recente verkiezingen publiceerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een peiling, waaruit een eensgezinde hoop spreekt dat het nieuwe kabinet gaat investeren in tal van belemmeringen voor een rechtvaardige samenleving. Denk hierbij aan de scheve woningmarkt, verschralende zorg, onderwijskrapte, toenemende druk op bestaanszekerheid en veiligheid. Tegelijkertijd hebben veel ondervraagden weinig vertrouwen dat die broodnodige veranderingen daadwerkelijk gaan gebeuren: het vertrouwen in de daadkracht van de landelijke politiek is historisch laag. Daarnaast tonen Nederlanders zich volgens het SCP sterk verdeeld over zaken als migratie en het klimaat.
Uiteindelijk heeft op 22 november 2023 een zeer groot aantal kiezers gestemd op partijen die de verschraling van publieke voorzieningen denken op te lossen door beperkingen op migratie- en klimaatbeleid. Veel van deze kiezers verzetten zich tegen een door hen als onrechtvaardig ervaren verdeling van voorzieningen. Onevenredig veel aandacht en middelen zouden gaan naar Randstedelijke bewoners, waaronder veel hogeropgeleiden en immigranten, ten nadele van praktisch opgeleiden in andere provincies en het platteland. De verrassende uitslag van de verkiezingen wekte tegelijkertijd zorgen over de democratische grondrechten van minderheden, de sociale effecten van een politiek van ‘eigen welzijn eerst’ en het vertragen van milieubeleid.
De komende jaren zal deze nieuwe scheidslijn ons politieke landschap ongetwijfeld sterk beïnvloeden. Rechtvaardigheid zal daarbij een belangrijk onderliggend thema zijn, door allerlei groepen verschillend geïnterpreteerd, maar door allen sterk gevoeld. Ook in onze grootstedelijke context zal de landelijke uitslag doorwerken. Een belangrijke les die we eruit trekken is dat de stad Amsterdam geen eiland of een eigen ‘republiek’ is en er goed aan doet om zich meer verbindend op te stellen voor geluiden uit haar omgeving.
Als hogeschool willen we bijdragen aan de vraagstukken van de stad. Via onderzoek en onderwijs en in samenwerking met partners die in hun dagelijkse praktijk met deze vraagstukken van doen hebben – bewoners, sociaal ondernemers, bedrijven, kleine en grote maatschappelijke organisaties en andere kennispartners. Met dit doel voor ogen lanceerden we op 16 november, zes dagen voor de verkiezingen, het Centre of Expertise Rechtvaardige Stad. Deze feestelijke lancering vond plaats in community centrum Ru Paré, centraal gelegen in de Amsterdamse wijk Overtoomse Veld. Daaraan vooraf ging een lange weg van gesprekken voeren met verschillende mensen uit de stad. Wat is voor hen belangrijk voor het rechtvaardiger maken van de stad (en haar omgeving)?
Naar aanleiding van deze gesprekken en op basis van bestaande theorieën over de rechtvaardige stad, waarvan een aantal in deze editie wordt toegelicht, hebben we onze actielijnen voor de komende jaren geformuleerd. Zo zetten we ons in voor een rechtvaardigere verdeling van stedelijke voorzieningen, een rechtvaardiger gesprek over de stad en voor rechtvaardige erkenning van bewoners die nu vaak buiten de boot vallen. Alleen als we alle partijen die daarin een rol spelen hierbij weten te betrekken – ongeacht hun achtergrond, politieke voorkeuren en positie – ontwikkelen we een beweging naar een rechtvaardige stad, met onderling vertrouwen en zorgzaamheid voor elkaar. Die opdracht kregen we tijdens de lancering mee van alle aanwezigen. We nodigen jullie uit, juist in onze nieuwe politieke werkelijkheid, om deze beweging met ons te ontwikkelen.
In dit themanummer van Bewogen Stad ontdekken we in woord en beeld hoe verschillende belanghebbenden de rechtvaardige stad (al dan niet) ervaren. Abdelkader Benali blikt terug op onze lancering en roept op tot solidariteit. Max Weghorst schetst uitgangspunten voor een nieuwe denkrichting voor rechtvaardigheid in de ruimtelijke praktijk. Roberto Rocco en Juliana Goncalves bekijken de drie dimensies van rechtvaardigheid door een ruimtelijke bril. Ria Braaf-Fränkel toetst de gebiedsontwikkeling in Amsterdam ArenAPoort middels de Just City Index en Jaap Draaisma brengt de onrechtvaardige woningmarkt in kaart. Jiske Castien en Robin van Oene komen op voor de ‘onzichtbaren’ in onze samenleving, Willem van der Voet bekijkt de (on)rechtvaardige stad door de ogen van een advocaat en Arnt Mein roept op tot de ontwikkeling van rechtvaardige geschilbeslechting. Tot slot doet Marije Poel beeldend verslag van de bevindingen van studenten Bestuurskunde die de toegankelijkheid van de gemeente Amsterdam onderzochten en geeft Bewogen Inspiratie stof tot nadenken.
We hopen dat dit themanummer je inspiratie biedt voor een betrokken en rechtvaardig 2024. We nodigen je dan ook expliciet uit om aan te sluiten bij de beweging die we met ons Centre of Expertise inzetten. Veel leesplezier!
Julie Ferguson en Lex Veldboer
Wetenschappelijk directeuren van Centre of Expertise Rechtvaardige Stad.
VOORWOORD
Julie Ferguson & Lex Veldboer
Voorafgaand aan de recente verkiezingen publiceerde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een peiling, waaruit een eensgezinde hoop spreekt dat het nieuwe kabinet gaat investeren in tal van belemmeringen voor een rechtvaardige samenleving. Denk hierbij aan de scheve woningmarkt, verschralende zorg, onderwijskrapte, toenemende druk op bestaanszekerheid en veiligheid. Tegelijkertijd hebben veel ondervraagden weinig vertrouwen dat die broodnodige veranderingen daadwerkelijk gaan gebeuren: het vertrouwen in de daadkracht van de landelijke politiek is historisch laag. Daarnaast tonen Nederlanders zich volgens het SCP sterk verdeeld over zaken als migratie en het klimaat.
Uiteindelijk heeft op 22 november 2023 een zeer groot aantal kiezers gestemd op partijen die de verschraling van publieke voorzieningen denken op te lossen door beperkingen op migratie- en klimaatbeleid. Veel van deze kiezers verzetten zich tegen een door hen als onrechtvaardig ervaren verdeling van voorzieningen. Onevenredig veel aandacht en middelen zouden gaan naar Randstedelijke bewoners, waaronder veel hogeropgeleiden en immigranten, ten nadele van praktisch opgeleiden in andere provincies en het platteland. De verrassende uitslag van de verkiezingen wekte tegelijkertijd zorgen over de democratische grondrechten van minderheden, de sociale effecten van een politiek van ‘eigen welzijn eerst’ en het vertragen van milieubeleid.
De komende jaren zal deze nieuwe scheidslijn ons politieke landschap ongetwijfeld sterk beïnvloeden. Rechtvaardigheid zal daarbij een belangrijk onderliggend thema zijn, door allerlei groepen verschillend geïnterpreteerd, maar door allen sterk gevoeld. Ook in onze grootstedelijke context zal de landelijke uitslag doorwerken. Een belangrijke les die we eruit trekken is dat de stad Amsterdam geen eiland of een eigen ‘republiek’ is en er goed aan doet om zich meer verbindend op te stellen voor geluiden uit haar omgeving.
Als hogeschool willen we bijdragen aan de vraagstukken van de stad. Via onderzoek en onderwijs en in samenwerking met partners die in hun dagelijkse praktijk met deze vraagstukken van doen hebben – bewoners, sociaal ondernemers, bedrijven, kleine en grote maatschappelijke organisaties en andere kennispartners. Met dit doel voor ogen lanceerden we op 16 november, zes dagen voor de verkiezingen, het Centre of Expertise Rechtvaardige Stad. Deze feestelijke lancering vond plaats in community centrum Ru Paré, centraal gelegen in de Amsterdamse wijk Overtoomse Veld. Daaraan vooraf ging een lange weg van gesprekken voeren met verschillende mensen uit de stad. Wat is voor hen belangrijk voor het rechtvaardiger maken van de stad (en haar omgeving)?
Naar aanleiding van deze gesprekken en op basis van bestaande theorieën over de rechtvaardige stad, waarvan een aantal in deze editie wordt toegelicht, hebben we onze actielijnen voor de komende jaren geformuleerd. Zo zetten we ons in voor een rechtvaardigere verdeling van stedelijke voorzieningen, een rechtvaardiger gesprek over de stad en voor rechtvaardige erkenning van bewoners die nu vaak buiten de boot vallen. Alleen als we alle partijen die daarin een rol spelen hierbij weten te betrekken – ongeacht hun achtergrond, politieke voorkeuren en positie – ontwikkelen we een beweging naar een rechtvaardige stad, met onderling vertrouwen en zorgzaamheid voor elkaar. Die opdracht kregen we tijdens de lancering mee van alle aanwezigen. We nodigen jullie uit, juist in onze nieuwe politieke werkelijkheid, om deze beweging met ons te ontwikkelen.
In dit themanummer van Bewogen Stad ontdekken we in woord en beeld hoe verschillende belanghebbenden de rechtvaardige stad (al dan niet) ervaren. Abdelkader Benali blikt terug op onze lancering en roept op tot solidariteit. Max Weghorst schetst uitgangspunten voor een nieuwe denkrichting voor rechtvaardigheid in de ruimtelijke praktijk. Roberto Rocco en Juliana Goncalves bekijken de drie dimensies van rechtvaardigheid door een ruimtelijke bril. Ria Braaf-Fränkel toetst de gebiedsontwikkeling in Amsterdam ArenAPoort middels de Just City Index en Jaap Draaisma brengt de onrechtvaardige woningmarkt in kaart. Jiske Castien en Robin van Oene komen op voor de ‘onzichtbaren’ in onze samenleving, Willem van der Voet bekijkt de (on)rechtvaardige stad door de ogen van een advocaat en Arnt Mein roept op tot de ontwikkeling van rechtvaardige geschilbeslechting. Tot slot doet Marije Poel beeldend verslag van de bevindingen van studenten Bestuurskunde die de toegankelijkheid van de gemeente Amsterdam onderzochten en geeft Bewogen Inspiratie stof tot nadenken.
We hopen dat dit themanummer je inspiratie biedt voor een betrokken en rechtvaardig 2024. We nodigen je dan ook expliciet uit om aan te sluiten bij de beweging die we met ons Centre of Expertise inzetten. Veel leesplezier!
Julie Ferguson en Lex Veldboer
Wetenschappelijk directeuren van Centre of Expertise Rechtvaardige Stad.